Modele mentalne, czyli jak lepiej myśleć
Jeśli szukasz sposobu na to, jak lepiej rozumieć otaczający Cię świat i własne zachowanie, to modele mentalne są czymś dla Ciebie.
W skrócie efektem stosowania modeli mentalnych ma być dokonywanie lepszych wyborów, czyli bycie skuteczniejszym w zasadzie w każdym obszarze życia.
Czym są modele mentalne
Modele mentalne to sposób, w jaki interpretujesz rzeczywistość i wchodzisz z nią w interakcję. To interfejs, przez który odbierasz świat, przetwarzasz informacje i zachowujesz się w określony sposób, zgodny z wynikiem „obliczeń”.
To jeden wielki miks różnych wzorców myślenia, przekonań, stereotypów, powiedzonek i uproszczeń, które stosujesz (zwykle nieświadomie), aby Twój mózg nie gotował się od myślenia przy każdej, nawet najprostszej decyzji.
Modele mentalne dzielą się na dwie kategorie: pomagające w podejmowaniu lepszych decyzji i prowadzące do błędów. Warto mieć świadomość obu i korzystać z tych pierwszych, a unikać tych drugich.
Najprościej rzecz ujmując, modele mentalne = sposób myślenia i podejmowania decyzji.
Dlaczego modele mentalne są tak ważne?
Może nie jesteś tego świadomy (ja do niedawna nie byłem), ale to modele mentalne w dużej mierze sterują Twoim życiem.
Mają kolosalny wpływ na to, jakie decyzje podejmujesz. A życie to właśnie dokonywanie tysięcy wyborów każdego dnia – tych małych i tych dużych.
Większość zachowań wykonujesz automatycznie, nie myśląc o nich. Tak, chodzi tutaj o nawyki, których każdy z nas ma wiele, choć pewnie większości z nich nie zauważasz.
Ale w wielu przypadkach automatyczne zachowania wynikają z tego, że są oparte o dany model mentalny, czyli o sposób postrzegania rzeczywistości, który przekłada się na konkretne działanie (lub jego brak).
Wiele modeli mentalnych zostaje nam wpojonych na wczesnych etapach dojrzewania (przez rodziców, w szkole, etc.), przez co zachowujemy się w określony sposób bez kwestionowania sytuacji.
Typowe wytłumaczenia dla takich automatycznych zachowań?
- Każdy tak robi.
- Tak mnie nauczyli rodzice.
- U mnie w domu się tak robiło.
- Tak trzeba postępować.
- Przecież to oczywiste.
Zobaczmy, jakie modele mentalne przydają się w życiu.
Przydatne modele mentalne
Liczba modeli mentalnych jest w zasadzie nieskończona. Spójrzmy na kilka popularnych, których znajomość pomoże Ci podejmować lepsze decyzje.
Błąd potwierdzenia (confirmation bias) – tendencja do szukania i wiary w informacje, które potwierdzają nasze wcześniejsze przekonania.
Inwersja – model polegający na odwróceniu myślenia. Przykładowo skupiasz się na tym, czego musisz unikać (zamiast na tym, co musisz robić), np. aby być zdrowym.
Podstawowy błąd atrybucji – przekonanie, że zachowanie danej osoby wynika z jej trwałych cech charakteru, a nie z tymczasowych warunków i sytuacji (które można zmienić).
Gdy kasjerka źle wyda Ci resztę, to pierwszą myślą jest zazwyczaj ocena jej trwałych cech („nie potrafi się skupić”), zamiast rozważenie sytuacji („ma trudny dzień, bo spała tylko 3 godziny”).
Zasada Pareto – o tej zasadzie słyszał chyba każdy. 20% działań daje 80% efektów. 10% ludzi posiada 90% majątku na świecie. I tak dalej. To prawo ma zastosowanie praktycznie wszędzie.
Efekt utopionych kosztów – gdy już zainwestujesz w coś czas czy pieniądze, to trudniej Ci się wycofać, nawet jeśli mógłbyś dzięki temu zyskać (bo dany projekt, inwestycja czy związek nie dąży do niczego dobrego).
Jak pracować z modelami mentalnymi?
Kilka sposobów na to, jak wykorzystywać modele mentalne, czyli skuteczniej interpretować rzeczywistość i podejmować lepsze decyzje.
- Kwestionuj własne przekonania. Metoda „5 why’s”, czyli powtarzanie „dlaczego?” aż dotrzesz do sedna sprawy, jest tutaj skuteczna.
- Obserwuj swoje myślenie i sposób podejmowania decyzji.
- Wstrzymuj się z szybkim przechodzeniem do werdyktu.
- W rozmowach z innymi zamiast się spierać, dopytuj aby zrozumieć, skąd biorą się u danej osoby konkretne poglądy czy zachowania.
- Nie bój się zmieniać swoich poglądów i przekonań. Niech Twoje ego nie staje na drodze do lepszego rozumienia rzeczywistości.
Podsumowanie
Modele mentalne to arcyciekawy temat, ale jednocześnie niesamowicie obszerny. Do tej kategorii można zakwalifikować tak wiele zachowań, efektów i obszarów wiedzy, że głowa mała.
Jednocześnie jest to zagadnienie niebywale praktyczne. Zrozumienie i świadome stosowanie nawet kilku wybranych modeli mentalnych może mieć ogromny wpływ na Twoje życie.
Wystarczy, że modele mentalne pomogą Ci podjąć lepszą decyzję w 2-3 kluczowych sprawach (np. zmiana ścieżki kariery, wybór partnera życiowego), i stopę zwrotu z energii zainwestowanej w ich opanowanie trudno będzie policzyć 😉
