Edukacja nieformalna

Edukacja nieformalna to wszystkie procesy edukacyjne, które zachodzą poza murami szkoł i uczelni. Zdecydowną większość umiejętności i wiedzy w życiu zdobędziesz właśnie w ten sposób. Od czego zależy jakość edukacji nieformalnej i jak ją wykorzystać?
Edukacja nieformalna, czyli co?
Rola edukacji nieformalnej rośnie z każdym rokiem. Powodem jest rozwój technologiczny i szybkie tempo zmian, za którymi już od dawna nie nadąża formalna edukacja. Jedynym ratunkiem byłaby gruntowna reforma systemu edukacji, ale na to nie liczę.

I tak gdy jeszcze 20 lat temu wkuwanie historycznych dat na pamięć (przynajmniej tych najważniejszych) miało jakiś niewielki sens, tak dzisiaj ta wiedza jest zbędna, bo wszystko jest na wyciągnięcie dłoni w smartfonie.
Z kolei możliwości nabycia kompetencji istotnych w świecie zdominowanym przez technologię na próżno szukać w podstawówkach czy liceach.
Mam tu na myśli takie dziedziny, jak chociażby cyberbezpieczeństwo, psychologia, podstawy programowania, odpowiedzialne korzystanie z social media czy fotografia (dzisiaj każdy ma w kieszeni świetny aparat, a mało kto potrafi z niego korzystać).
Rosnąca rola edukacji nieformalnej
Edukacja nieformalna odgrywa coraz większą rolę, i jest to ciekawe zjawisko, ponieważ:
- Jest zróżnicowana na poziomie jednostki (w przeciwieństwie do zunifikowanej edukacji formalnej, gdzie każdy w kraju dostaje ten sam program nauczania, długość lekcji, podręczniki, etc.).
- Im wyższy odsetek przydatnej wiedzy i umiejętności jest zdobywany przez edukację nieformalną, tym większe będą różnice pomiędzy różnymi osobami.
- Im mniej edukacja formalna jest wyznacznikiem realnie przydatnych kompetencji, tym ważniejsza staje się edukacja nieformalna, co może prowadzić do pogłębiania się nierówności społecznych. Na edukację nieformalną ma wpływ wiele czynników i szanse na jej wysoką jakość są zróżnicowane.
Napisałem wcześniej, że edukacja nieformalna to wszystko, co nie łapie się do standardowego, obowiązkowego programu nauczania w szkołach (uczelnie to nieco inna bajka, bo każda ma swój autorski program).
Pamiętaj, że najwięcej uczysz się w praktyce, czyli podczas wykonywania pracy, treningu, wymiany doświadczeń z innymi osobami, rozmów w języku obcych, obserwowania i słuchania mądrzejszych od siebie, czytania wybranych przez siebie książek, etc.
A zatem do edukacji nieformalnej możemy zaliczyć między innymi:
- Podróże, zwłaszcza te zagraniczne
- Rozmowy z mądrymi ludźmi
- Korepetycje
- Treningi różnego typu (samodzielne, grupowe, z trenerem)
- Udział w zajęciach pozalekcyjnych
- Rozwijanie własnego projektu
- Kontakt z osobami o podobnych zainteresowaniach (wymiana doświadczeń)
- Czytanie książek
- Kursy online
- Praca (ale w miejscu, gdzie się uczymy i robimy postępy)
- Udział w wydarzeniach tematycznych (konferencje, wyjazdy)
- Obozy językowe
- Korzystanie z aplikacji wspierających rozwój kompetencji
Przykłady można mnożyć, bo też aktywności związanych z nieformalnym uczeniem się istnieje cała paleta.
Przejrzyj tę listę i zastanów się nad jedną sprawą: czy każdy ma równe możliwości dostępu do nieformalnej edukacji?
Odpowiedź jest prosta: NIE.
Co wpływa na poziom edukacji nieformalnej?
Najważniejsze czynniki wpływające na możliwości i jakość edukacji nieformalnej:
Pieniądze – wysokiej jakości korepetycje, kursy czy wyjazdy kosztują. Komfort i bezpieczeństwo finansowe mogą sprzyjać skupieniu się na rozwoju kompetencji. Z drugiej strony dorastanie w dobrobycie może rozleniwić i pozbawić „ciągu na bramkę”, który jest absolutną podstawą zdobywania nowej wiedzy. W związku z tym dużą rolę odgrywa nastawienie.
Nastawienie – dla uproszczenia przyjmijmy, że to miks cech charakteru i wzorców zachowań, wyniesionych ze sposobu wychowania czy życiowych doświadczeń. Jedni lubią i potrafią zasuwać bez bata nad głową, inni nie. Jedni wierzą, że mogą coś osiągnąć, a inni, że „są jacy są” i to się nie zmieni.
Miejsce pracy – praca pełna wyzwań, gdzie jest ciśnienie na robienie coraz lepszych rzeczy, a z drugiej strony dużo zdolnych osób wokół i inspirujący lider, to najlepszy sposób na rozwijanie kompetencji (bo w pracy spędzamy 40 godzin tygodniowo). Wybór miejsca pracy jest o wiele ważniejszy w procesie uczenia się, niż opanowanie technik efektywnej nauki.
Otoczenie – kto z kim przestaje, takim się staje. Jeśli większość czasu spędzasz z ludźmi, którzy narzekają, są leniwi, krytykują innych, a wieczory codziennie spędzają z piwkiem i chipsami przed TV, to Cię zmartwię. Istnieje ogromna szansa, że Ty też będziesz się tak zachowywać.
Przebywanie w otoczeniu nastawionym na rozwijanie się to fundament. Jest to powiązane z miejscem pracy i długofalowo ma ogromny wpływ na to, co potrafisz i ile możesz dzięki temu zyskać.
Obowiązki i ilość czasu wolnego – nie wiem, czy nadal się to zdarza, ale na wsiach normalne było, że nastolatkowie opuszczali wiele dni w szkole, bo musieli pomagać rodzicom przy gospodarstwie. W tym samym czasie ich rówieśnicy z miast mogli się rozwijać i powiększać różnicę w poziomie kompetencji.
W dorosłym życiu też nie mamy równych szans – chociażby posiadanie dzieci jest tak angażującym zajęciem, że trudno wtedy konkurować z singlami pod kątem tempa rozwoju kompetencji. Im mniej czasu wolnego, tym niższy poziom edukacji nieformalnej.
Warunki do edukacji nieformalnej to jedno, a chęć do nauki to drugie. Większym zapałem można skompensować do pewnego stopnia niekorzystne otoczenie czy niekorzystny poziom zasobów (pieniędzy i czasu), ale wymaga to więcej wysiłku i poświęceń.
Jak podnieść jakość edukacji nieformalnej?
Aby się więcej uczyć, i to mimochodem, kluczowe jest zadbanie o trzy aspekty w kontekście edukacji nieformalnej.
- Otoczenie – tutaj mam na myśli otoczenie poza pracą (o niej niżej). Co czytasz w sieci, w jakie dyskusje się wdajesz, czego słuchasz na spacerze (podcast vs znów ten sam album), z kim spędzasz czas i o czym rozmawiacie. To wszystko ma wpływ na zdobywanie wiedzy.
- Miejsce pracy – musi być stymulujące i rozwijające. Nuda i powtarzalność = stracony czas, w którym mogłeś rozwinąć kompetencje, gdybyś był gdzieś indziej.
- Nastawienie – o tym powstała nawet cała książka zatytułowana Mindset (autor: Carl Dweck). Według niej ludzie dzielą się na dwie grupy: jedna wierzy, że potrzebny jest talent do danej dziedziny. Druga utrzymuje, że ciężką pracą można dojść daleko. Nawet jeśli kwestia talentu ma sens i jest on rzeczą stałą, to tak czy siak zostaje Ci tylko jedno wyjście: robić 🙂 I to nastawienie wiele zmienia w podejściu do uczenia się i rozwoju.
Podsumowanie
Kiedyś życie dzieliło się na lata nauki i lata pracy (często w tym samym zakładzie przez całe życie). Dzisiaj te dwa etapy w dorosłym życiu się przeplatają, a w zasadzie dzieją się równolegle.
Dlatego z każdym upływającym rokiem edukacja nieformalna zyskuje na znaczeniu. Ma to znaczenie przede wszystkim dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym – dla nich wiedza zdobywana w szkole ma coraz niższą wartość, więc zadbanie o zdobywanie praktycznych umiejętności poza murami podstawówki czy liceum ma kluczowe znaczenie.
A dla dorosłych? Tu zmienia się tylko tyle, że opłaca się coraz mocniej inwestować w zdobywanie kompetencji, aby nie zostać na lodzie w momencie, gdy Twoja praca zostanie zautomatyzowana lub Twoje umiejętności się przeterminują i wygryzie Cię ktoś, kto nie próżnował.
Zdjęcie autorstwa Julia M Cameron