Edukacja nieformalna

Edukacja nieformalna to wszystkie procesy edukacyjne, które zachodzą poza murami szkoł i uczelni. Zdecydowną większość umiejętności i wiedzy w życiu zdobędziesz właśnie w ten sposób. Od czego zależy jakość edukacji nieformalnej i jak ją wykorzystać?

Edukacja nieformalna, czyli co?

Rola edukacji nieformalnej rośnie z każdym rokiem. Powodem jest rozwój technologiczny i szybkie tempo zmian, za którymi już od dawna nie nadąża formalna edukacja. Jedynym ratunkiem byłaby gruntowna reforma systemu edukacji, ale na to nie liczę.

I tak gdy jeszcze 20 lat temu wkuwanie historycznych dat na pamięć (przynajmniej tych najważniejszych) miało jakiś niewielki sens, tak dzisiaj ta wiedza jest zbędna, bo wszystko jest na wyciągnięcie dłoni w smartfonie.

Z kolei możliwości nabycia kompetencji istotnych w świecie zdominowanym przez technologię na próżno szukać w podstawówkach czy liceach.

Mam tu na myśli takie dziedziny, jak chociażby cyberbezpieczeństwo, psychologia, podstawy programowania, odpowiedzialne korzystanie z social media czy fotografia (dzisiaj każdy ma w kieszeni świetny aparat, a mało kto potrafi z niego korzystać).

Rosnąca rola edukacji nieformalnej

Edukacja nieformalna odgrywa coraz większą rolę, i jest to ciekawe zjawisko, ponieważ:

1. Jest zróżnicowana na poziomie jednostki (w przeciwieństwie do zunifikowanej edukacji formalnej, gdzie każdy w kraju dostaje ten sam program nauczania, długość lekcji, podręczniki, etc.).
2. Im wyższy odsetek przydatnej wiedzy i umiejętności jest zdobywany przez edukację nieformalną, tym większe będą różnice pomiędzy różnymi osobami.
3. Im mniej edukacja formalna jest wyznacznikiem realnie przydatnych kompetencji, tym ważniejsza staje się edukacja nieformalna, co może prowadzić do pogłębiania się nierówności społecznych. Na edukację nieformalną ma wpływ wiele czynników i szanse na jej wysoką jakość są zróżnicowane.

Napisałem wcześniej, że edukacja nieformalna to wszystko, co nie łapie się do standardowego, obowiązkowego programu nauczania w szkołach (uczelnie to nieco inna bajka, bo każda ma swój autorski program).

Pamiętaj, że najwięcej uczysz się w praktyce, czyli podczas wykonywania pracy, treningu, wymiany doświadczeń z innymi osobami, rozmów w języku obcych, obserwowania i słuchania mądrzejszych od siebie, czytania wybranych przez siebie książek, etc.

A zatem do edukacji nieformalnej możemy zaliczyć między innymi:

• Podróże, zwłaszcza te zagraniczne
• Rozmowy z mądrymi ludźmi
• Korepetycje
• Treningi różnego typu (samodzielne, grupowe, z trenerem)
• Udział w zajęciach pozalekcyjnych
• Rozwijanie własnego projektu
• Kontakt z osobami o podobnych zainteresowaniach (wymiana doświadczeń)
• Czytanie książek
• Kursy online
• Praca (ale w miejscu, gdzie się uczymy i robimy postępy)
• Udział w wydarzeniach tematycznych (konferencje, wyjazdy)
• Obozy językowe
• Korzystanie z aplikacji wspierających rozwój kompetencji

Przykłady można mnożyć, bo też aktywności związanych z nieformalnym uczeniem się istnieje cała paleta.

Przejrzyj tę listę i zastanów się nad jedną sprawą: czy każdy ma równe możliwości dostępu do nieformalnej edukacji?

Odpowiedź jest prosta: NIE.

Co wpływa na poziom edukacji nieformalnej?

Najważniejsze czynniki wpływające na możliwości i jakość edukacji nieformalnej:

Pieniądze – wysokiej jakości korepetycje, kursy czy wyjazdy kosztują. Komfort i bezpieczeństwo finansowe mogą sprzyjać skupieniu się na rozwoju kompetencji. Z drugiej strony dorastanie w dobrobycie może rozleniwić i pozbawić „ciągu na bramkę”, który jest absolutną podstawą zdobywania nowej wiedzy. W związku z tym dużą rolę odgrywa nastawienie.

Nastawienie – dla uproszczenia przyjmijmy, że to miks cech charakteru i wzorców zachowań, wyniesionych ze sposobu wychowania czy życiowych doświadczeń. Jedni lubią i potrafią zasuwać bez bata nad głową, inni nie. Jedni wierzą, że mogą coś osiągnąć, a inni, że „są jacy są” i to się nie zmieni.

Miejsce pracy – praca pełna wyzwań, gdzie jest ciśnienie na robienie coraz lepszych rzeczy, a z drugiej strony dużo zdolnych osób wokół i inspirujący lider, to najlepszy sposób na rozwijanie kompetencji (bo w pracy spędzamy 40 godzin tygodniowo). Wybór miejsca pracy jest o wiele ważniejszy w procesie uczenia się, niż opanowanie technik efektywnej nauki.

Otoczenie – kto z kim przestaje, takim się staje. Jeśli większość czasu spędzasz z ludźmi, którzy narzekają, są leniwi, krytykują innych, a wieczory codziennie spędzają z piwkiem i chipsami przed TV, to Cię zmartwię. Istnieje ogromna szansa, że Ty też będziesz się tak zachowywać.

Przebywanie w otoczeniu nastawionym na rozwijanie się to fundament. Jest to powiązane z miejscem pracy i długofalowo ma ogromny wpływ na to, co potrafisz i ile możesz dzięki temu zyskać.

Obowiązki i ilość czasu wolnego – nie wiem, czy nadal się to zdarza, ale na wsiach normalne było, że nastolatkowie opuszczali wiele dni w szkole, bo musieli pomagać rodzicom przy gospodarstwie. W tym samym czasie ich rówieśnicy z miast mogli się rozwijać i powiększać różnicę w poziomie kompetencji.

W dorosłym życiu też nie mamy równych szans – chociażby posiadanie dzieci jest tak angażującym zajęciem, że trudno wtedy konkurować z singlami pod kątem tempa rozwoju kompetencji. Im mniej czasu wolnego, tym niższy poziom edukacji nieformalnej.

Warunki do edukacji nieformalnej to jedno, a chęć do nauki to drugie. Większym zapałem można skompensować do pewnego stopnia niekorzystne otoczenie czy niekorzystny poziom zasobów (pieniędzy i czasu), ale wymaga to więcej wysiłku i poświęceń.

Jak podnieść jakość edukacji nieformalnej?

Aby się więcej uczyć, i to mimochodem, kluczowe jest zadbanie o trzy aspekty w kontekście edukacji nieformalnej.

1. Otoczenie – tutaj mam na myśli otoczenie poza pracą (o niej niżej). Co czytasz w sieci, w jakie dyskusje się wdajesz, czego słuchasz na spacerze (podcast vs znów ten sam album), z kim spędzasz czas i o czym rozmawiacie. To wszystko ma wpływ na zdobywanie wiedzy.
2. Miejsce pracy – musi być stymulujące i rozwijające. Nuda i powtarzalność = stracony czas, w którym mogłeś rozwinąć kompetencje, gdybyś był gdzieś indziej.
3. Nastawienie – o tym powstała nawet cała książka zatytułowana Mindset (autor: Carl Dweck). Według niej ludzie dzielą się na dwie grupy: jedna wierzy, że potrzebny jest talent do danej dziedziny. Druga utrzymuje, że ciężką pracą można dojść daleko. Nawet jeśli kwestia talentu ma sens i jest on rzeczą stałą, to tak czy siak zostaje Ci tylko jedno wyjście: robić 🙂 I to nastawienie wiele zmienia w podejściu do uczenia się i rozwoju.

Podsumowanie

Kiedyś życie dzieliło się na lata nauki i lata pracy (często w tym samym zakładzie przez całe życie). Dzisiaj te dwa etapy w dorosłym życiu się przeplatają, a w zasadzie dzieją się równolegle.

Dlatego z każdym upływającym rokiem edukacja nieformalna zyskuje na znaczeniu. Ma to znaczenie przede wszystkim dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym – dla nich wiedza zdobywana w szkole ma coraz niższą wartość, więc zadbanie o zdobywanie praktycznych umiejętności poza murami podstawówki czy liceum ma kluczowe znaczenie.

A dla dorosłych? Tu zmienia się tylko tyle, że opłaca się coraz mocniej inwestować w zdobywanie kompetencji, aby nie zostać na lodzie w momencie, gdy Twoja praca zostanie zautomatyzowana lub Twoje umiejętności się przeterminują i wygryzie Cię ktoś, kto nie próżnował.

Zdjęcie autorstwa Julia M Cameron